Ekonomiści są zgodni, że polska gospodarka znalazła się w punkcie zwrotnym, czego ewidentnym wyrazem jest widoczny od 2014 r. spadek dynamiki PKB. Z prognoz Komisji Europejskiej oraz Narodowego Banku Polskiego wynika, że przynajmniej do 2020 r. wzrost znacząco nie przyspieszy, co może oznaczać, że założenia makroekonomiczne przyjęte przy konstruowaniu budżetu państwa na 2017 r. okażą zbyt optymistyczne. Źródłem spowolnienia jest słabość ukształtowanego w Polsce po 1989 r. modelu funkcjonowania gospodarki, który nie generuje wystarczająco silnych impulsów prorozwojowych.

Cóż tam, panie, w polityce (gospodarczej)

Odpowiedzią na wyzwania, wobec których stanęła obecnie Polska, ma być nowy kształt polityki gospodarczej przedstawiony w rządowej „Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”, określającej zasady, cele i priorytety rozwoju Polski w perspektywie 2020 r. i 2030 r. Oczywiście, niektóre z proponowanych rozwiązań pojawiały się już we wcześniejszych dokumentach programowych, ale co najmniej cztery elementy stanowią nowe lub eksponowane znacznie silniej niż dotychczas akcenty w polityce gospodarczej Polski, a mianowicie:

• potrzeba aktywnego kształtowania przez państwo ważnych z punktu widzenia perspektyw rozwoju kraju zachowań przedsiębiorców w ramach działalności biznesowej, którymi są gromadzenie oszczędności, inwestowanie i wdrażanie innowacji;
• odejście od obowiązującego poprzednio tzw. polaryzacyjno-dyfuzyjnego modelu rozwoju Polski. Krytycy tej koncepcji wskazują, że w praktyce proces rozprzestrzeniania się efektów przyspieszonego rozwoju dużych miast na obszary peryferyjne napotyka na przeszkody, wskutek których następuje dalsza polaryzacja poziomu rozwoju między miastem i wsią;
• mocne powiązanie polityki gospodarczej z polityką społeczną gwarantujące, że z efektów rozwoju korzystać będą także najsłabsze ekonomicznie warstwy społeczeństwa. Stąd wynika potrzeba działań redystrybucyjnych ukierunkowanych na wyrównywanie szans życiowych ludzi ubogich, zwłaszcza w małych miastach oraz na wsi;
• duży nacisk na wzmocnienie kapitału krajowego jako przeciwwagi dla kapitału zagranicznego. Nie oznacza to w żadnej mierze zakwestionowania racji bytu inwestorów obcych w Polsce, którzy nadal będą odgrywać bardzo ważną rolę np. w branży lotniczej czy motoryzacyjnej. Należy jednak bardziej zdecydowanie dążyć do odpowiedniego sterowania strumieniami kapitału zagranicznego, tak aby płynął on przede wszystkim do sektorów objętych preferencjami polityki gospodarczej państwa. Ważne jest także, aby bezpośrednie inwestycje zagraniczne wychodziły poza prosty montaż z importowanych podzespołów i dotyczyły produkcji o dużej wartości dodanej, wymagającej wysokich kompetencji, a także wkładu polskiej myśli naukowej i inżynierskiej.

Wiele znaków zapytania

Perspektywy polskiego przemysłu i całej gospodarki w 2017 r. stanowić będą funkcję działań związanych z wdrażaniem nowego modelu polityki gospodarczej i sposobu, w jaki uda się rozwiązać rysujące się w związku z tym dylematy. Po pierwsze – trzeba jakoś pogodzić swobodę działalności gospodarczej oraz konieczność dalszej deregulacji polskiej gospodarki z potrzebą wzmocnienia roli państwa w zakresie kształtowania rynkowych zachowań przedsiębiorców. W tym kontekście ważne jest, aby zapowiadana „Konstytucja dla biznesu” z jej liberalnymi założeniami mogła być w pełnym wymiarze stosowana w praktyce działalności biznesowej, w szczególności w zestawieniu z przepisami ordynacji podatkowej, kodeksu karnego oraz kodeksu skarbowego.

Po drugie – nie od dzisiaj wiadomo, że trudno jest budować zaufanie do państwa i jego instytucji w warunkach istotnych zmian w funkcjonowaniu organów władzy publicznej. Z badań ankietowych prowadzonych wśród przedsiębiorców wynika, że źródłem niepewności w kwestii perspektyw rynkowych oraz warunków prowadzenia działalności biznesowej są z jednej strony zapowiadane zmiany w systemie podatkowym (jednolity podatek), z drugiej zaś – ryzyko wzrostu deficytu finansów publicznych, co może naruszyć stabilność makroekonomiczną gospodarki. Budowanie zaufania do instytucji państwa i prowadzonej polityki gospodarczej jest szczególnie istotne wobec wielu znaków zapytania dotyczących ważnych dla Polski wydarzeń na arenie międzynarodowej, takich jak: dalszy rozwój sytuacji na Ukrainie i związana z tym polityka UE wobec Rosji (sankcje UE), przyszłość Unii w następstwie Brexitu, kryzys migracyjny, a także spowolnienie wzrostu gospodarczego w Niemczech i całej strefie euro.

Po trzecie – niewątpliwym problemem będzie pobudzenie gospodarki do szybszego wzrostu w sytuacji, gdy przedsiębiorcy mają duże wątpliwości w kwestii perspektyw rynkowych. Dla polskich eksporterów szczególne znaczenie ma sytuacja na rynku niemieckim, a tutaj prognozy Komisji Europejskiej wskazują na wyraźne spowolnienie wzrostu gospodarki Niemiec do 1,2-1,3% w latach 2016-2017. Z danych GUS dotyczących dynamiki PKB Polski w ciągu trzech kwartałów 2016 r. wynika, że osiągnięcie zakładanego przez Ministerstwo Finansów tempa wzrostu w 2017 r. może okazać się trudne, głównie za sprawą zbyt małych nakładów brutto na środki trwałe, chyba że wkrótce ruszą szerokim frontem inwestycje współfinansowane z funduszy unijnych.

Przezwyciężenie barier rozwojowych, wobec których stanęła polska gospodarka, wymaga odejścia od dotychczasowego modelu rozwoju i wdrożenia w to miejsce mechanizmów bazujących na szerokim wykorzystywaniu wiedzy, innowacji oraz wysokiej techniki w powiązaniu z dużymi inwestycjami. Wyjście ze stanu dryfu jest możliwe, ale potrzebne jest nowe spojrzenie na politykę gospodarczą, jej cele, priorytety oraz narzędzia realizacyjne.

Więcej na temat sytuacji gospodarczej w Polsce znajdzie się w styczniowym wydaniu MM Magazynu Przemysłowego.