Prawna ochrona własności przemysłowej

Fotolia
20.12.2016

Inteligentna fabryka przyszłości to nie tylko spersonalizowana produkcja, ale przede wszystkim jej narzędzia, czyli przełomowe technologie zebrane pod jednym dachem: mobilne roboty, chmura obliczeniowa, zaawansowana komunikacja między maszynami i produktami, automatyzacja procesów, zastosowanie technologii druku 3D. Czy tak wszechobecną, zintegrowaną i zaawansowaną technologię można jeszcze sensownie chronić? Czy pojęcie własności przemysłowej w wielkim przemyśle należy rozumieć inaczej niż w przypadku wynalazku opracowanego przez pojedynczego naukowca bądź małego przedsiębiorcę?

Patent jest prawem wyłącznym, które posiada swoje ograniczenia – tak czasowe, jak i terytorialne. Ochrona patentowa trwa 20 lat od daty zgłoszenia i dotyczy wyłącznie obszaru danego kraju lub regionu. Nie istnieje natomiast patent międzynarodowy chroniący rozwiązanie na całym świecie. Można oczywiście zadbać (zgodnie z procedurą) o ochronę na wielu obszarach, przy czym zawsze będzie to ochrona krajowa bądź regionalna.

Definiując zakres ochrony, należy poruszać się w pewnym obszarze, którego dowolność jest dość ograniczona. Podstawowe kategorie wynalazków zgłaszanych do opatentowania dotyczą produktu (zdeterminowanego przestrzennie, np. dysza, bądź niezdeterminowanego przestrzennie, np. kompozycja oleju opałowego), sposobu (np. otrzymywania) czy zastosowania. Często nie jest możliwe zdefiniowanie rozwiązania, tak aby te trzy kategorie oddawały w pełni inwencję twórczą wynalazcy. Niezbędne są zatem „zabiegi” zmierzające do określenia zakresu ochrony w taki sposób, aby z jednej strony zagwarantować jak najszerszy monopol, a z drugiej nie narazić zgłaszającego na zarzut braku jasności ze strony Urzędu Patentowego. Przy opracowywaniu zastrzeżeń patentowych pomocny może okazać się profesjonalny pełnomocnik w osobie rzecznika patentowego. Dość sztywnym regułom dotyczącym kategorii wynalazków wychodzą również naprzeciw nowe bądź uaktualnione przepisy, które w przypadku Konwencji o Patencie Europejskim wypracowały np. kategorię produkt-przez-sposób, tj. zdefiniowanie produktu za pomocą etapów jego wytwarzania, a nie cech jakościowo- ilościowych.

Patent przemysłowy i jego ograniczenia

Zdefiniowanie zakresu ochrony może się jednak okazać o wiele trudniejsze w przypadku inteligentnej fabryki, w której możemy mieć od czynienia z instalacją stanowiącą samą w sobie przedmiot ochrony. Niemniej jednak, gdy mowa np. o wysoce innowacyjnej i przełomowej instalacji do oczyszczania odpadów komunalnych składającej się z szeregu urządzeń, dysz, zaworów, osadników, mieszalników i wielu innych, znajdziemy wiele możliwości ochrony takiego rozwiązania.

Przedmiotem patentu może być sama instalacja, ale też sposób oczyszczania odpadów, zawór, mieszalnik czy w końcu zastosowanie danej substancji do nowego, nieznanego wcześniej celu. Decydując się na wybór odpowiedniego rozwiązania, warto skorzystać z pomocy, aby zadbać o ochronę patentową w najbardziej efektywny sposób.

Całą instalacją kieruje zwykle program komputerowy. Z premedytacją jednak nie został on wymieniony wśród możliwych przedmiotów ochrony. Programy komputerowe jako takie wyłączone są spod patentowania. W Polsce rozwiązania te chroni się dziś prawem autorskim. Co prawda Urząd Patentowy RP szuka pomysłu na formę pośrednią pomiędzy patentem a ochroną prawno-autorską programów komputerowych, wciąż jest to jednak kwestia raczej dalszej niż bliższej przyszłości.

Wyłączenie spod patentowania programów komputerowych nie oznacza, że nie da się uzyskać ochrony na wynalazek wspomagany komputerowo. Kluczowe będzie jednak odpowiednie zredagowanie zastrzeżenia patentowego, tak aby uniknąć zarzutu próby opatentowania wynalazku wyłączonego spod patentowania.

Jeżeli nie wynalazek to...

Patent to prawo przyznawane na wynalazek, czyli rozwiązanie o charakterze technicznym, które musi posiadać trzy podstawowe cechy: powinno być nowe oraz wykazywać się poziomem wynalazczym i stosowalnością przemysłową. W szeroko rozumianej inteligentnej fabryce, jak również w każdej innej dziedzinie przemysłu, pojawiają się próby ochrony rozwiązań innych niż wynalazki. Np. dyszę można starać się ochronić wzorem użytkowym określanym również mianem „małego patentu”.

Wzór użytkowy jest rozwiązaniem o charakterze technicznym, które nie musi jednak wykazywać się wcześniej wspomnianym poziomem wynalazczym. Ochrona na wzór użytkowy jest krótsza (trwa zaledwie 10 lat), czasami jednak jest wskazana. Z kolei zewnętrzna forma elementu składowego instalacji może być na tyle nowa i oryginalna, że w interesie przedsiębiorcy będzie ubieganie się o ochronę na wzór przemysłowy (nie mylić z użytkowym), którego rejestracja gwarantuje 25-letnią wyłączność. Nie należy także wykluczać sytuacji, w której próba zgłoszenia któregokolwiek z praw wyłącznych będzie niewskazana. W pewnych przypadkach najważniejsza okazuje się bowiem ochrona know-how.

Utrzymanie w tajemnicy istoty działania danego przedsięwzięcia wiąże się z wysiłkiem mającym na celu zachowanie poufności i ograniczenie kręgu osób „wtajemniczonych”. Taka strategia może okazać się bardziej skuteczna niż ochrona patentowa zapewniająca co prawda 20-letnią wyłączność, ale obarczona koniecznością ujawnienia rozwiązania. Ochrona znaku towarowego powinna być oczywista dla każdego podmiotu działającego na rynku. W interesie przedsiębiorcy jest zadbanie o odpowiednią identyfikację, podkreślającą jakość oferowanych usług czy sprzedawanych towarów.

W całym procesie najważniejsze jest przy tym indywidualne podejście: decyzja o tym, czy i w jaki sposób chronić, powinna być osadzona w realiach rynkowych, skorelowana z sytuacją finansową danego podmiotu oraz umiejscowiona w perspektywie czasowej z uwzględnieniem postępu technologicznego, który w przypadku inteligentnej fabryki wydaje się kwestią zasadniczą.

Przyszłość ochrony wynalazku w przemyśle

Pojęcie innowacyjności jest dziś obecne w każdej sferze życia. Co więcej, w świecie patentów rozwiązanie zgłoszone do opatentowania co do zasady musi być innowacyjne, tylko takie bowiem zyska ochronę patentową. Użycie słowa „innowacyjny” w odniesieniu do nowego produktu w kontekście komunikacji może być zabiegiem kluczowym z marketingowego punktu widzenia. Rzeczywistą innowacyjność (rozumianą jako nowość i nieoczywistość) sprawdza urząd patentowy w trakcie badania merytorycznego. Narzędziami, które pozwalają odpowiedzieć na pytanie, czy w istocie mamy do czynienia z rozwiązaniem innowacyjnym, są różnego rodzaju badania patentowe. Mają one bardzo szerokie zastosowanie: nie tylko są w stanie do pewnego stopnia zweryfikować szanse na opatentowanie rozwiązania, ale również umożliwiają podjęcie korzystniejszych decyzji biznesowych i badawczych.

Dzisiejsze wynalazki – zwłaszcza te dotyczące inteligentnej fabryki – to rozwiązania interdyscyplinarne: kombinacje rozwiązań z różnych dziedzin, w których kluczowe jest ich wzajemne powiązanie. Zarówno polskie, jak i zagraniczne ustawodawstwo musi podążać za zmieniającymi się realiami. Nie jest to łatwe, bowiem postęp technologiczny dokonuje się tak szybko, że nie sposób na czas dostosować do niego przepisów prawa mających zabezpieczać twórców/zgłaszających i gwarantować im wyłączność, tj. monopol napędzający rozwój. Tylko taka sytuacja może zaś stać się motorem dalszych prac nad jeszcze szybszymi, doskonalszymi i bardziej inteligentnymi wynalazkami. Czy urzędy patentowe dadzą sobie radę? Przyszłość pokaże.

Tagi artykułu

Zobacz również

Chcesz otrzymać nasze czasopismo?

Zamów prenumeratę