Z danych Komisji Europejskiej wynika, że rocznie z powodu zanieczyszczenia powietrza umiera w Europie 440 tys. osób, z czego jedna dziesiąta w Polsce. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w kategorii zanieczyszczenia powietrza pyłami zawieszonymi PM10 i rakotwórczym benzo(a)pirenem Polska zajmuje pierwsze miejsce w Europie. Pod względem zanieczyszczenia pyłami PM2,5 plasujemy się na drugiej pozycji.

– Pokonanie smogu jest jednym z najpoważniejszych współczesnych wyzwań. Intensywny rozwój transportu przy ciągle jeszcze niedostatecznie zredukowanej emisji dwutlenku węgla sprawia, że dość restrykcyjne standardy jakości powietrza w wielu miastach Unii Europejskiej, w tym również Polski, są permanentnie przekraczane. Równocześnie opracowano już szereg rozwiązań, które ograniczają zanieczyszczenia powietrza, i chcemy przyczyniać się do ich propagowania, dlatego m.in. wspieramy takie konkursy jak Smogathon – mówi Irena Pichola, partner Deloitte, lider zespołu ds. zrównoważonego rozwoju w Polsce i w Europie Środkowej.

Siła władz lokalnych
Źródła i koncentracja zanieczyszczeń są silnie uzależnione m.in. od stopnia zurbanizowania i uprzemysłowienia danego regionu, dominującego typu zabudowy i poziomu rozwoju transportu, ale także położenia geograficznego. Nieprzypadkowo do najbardziej zanieczyszczonych miast w Polsce należą te położone w karpackich kotlinach, jak np. Nowy Sącz, Nowy Targ, Zakopane czy Żywiec. Częste w zimie zjawisko inwersji temperatur połączone z niską emisją z zabudowy jednorodzinnej powoduje zaleganie silnie zanieczyszczonego powietrza, co szkodzi zarówno mieszkańcom, jak i turystom.

Na zły stan rzeczy wpływa również brak wiążących regulacji dotyczących alarmującego przekroczenia poziomu zanieczyszczonego powietrza. Do tego dochodzą problemy z finansowaniem rozwiązań, które pozwalają skutecznie walczyć z niszczącymi skutkami smogu. Przykładem są dopłaty do wymiany pieców, z których znacznie chętniej korzystają zamożniejsi mieszkańcy, gdyż biedniejsi mają problem ze sfinansowaniem wkładu własnego.

Przykład województwa małopolskiego pokazuje, że siłą napędową zmian mogą być samorządy, mobilizowane przez społeczeństwo obywatelskie. Co prawda przepisy międzynarodowe i krajowe tworzą niezbędne ramy prawne, ale to od determinacji mieszkańców i ich reprezentantów we władzach samorządowych zależy skuteczne wykorzystanie regulacji do poprawy jakości powietrza. Aby zjednoczyć się w walce z zanieczyszczeniami i przyspieszyć tempo odważnych działań na rzecz klimatu, 40 największych miast na świecie utworzyło grupę C40. Wśród nich jest również Warszawa.

– Skutki smogu to przede wszystkim więcej przewlekłych chorób i przedwczesnych śmierci, a ekonomicznie przekłada się to na absencję w pracy, nieefektywną alokację zasobów ludzkich, ograniczenie przychodów z turystyki i rekreacji czy spadek wartości nieruchomości w zanieczyszczonych miastach. Dlatego w interesie miast jest szukanie rozwiązań problemu smogu – mówi Julia Patorska, lider zespołu ds. analiz ekonomicznych w Deloitte.

Inteligentne zarządzanie
Na czym powinny koncentrować się działania samorządów, które borykają się z problemem smogu? Możliwych rozwiązań jest wiele, ale zdaniem ekspertów Deloitte warto już dziś zastanowić się nad właściwym określeniem priorytetów w transporcie, z preferencją dla transportu publicznego i rozwojem centrów przesiadkowych oraz inteligentnych systemów sterowania ruchem. Wiele miast wprowadziło ograniczenie ruchu dla prywatnych samochodów w dzielnicach centralnych lub stara się go ograniczyć poprzez podnoszenie kosztów np. na miejskich parkingach. Taką decyzję podjęły m.in. władze Londynu, Amsterdamu czy Sztokholmu. Z kolei niektóre miasta, np. Madryt, Mediolan i Paryż, ograniczają wjazd samochodów do centrum w okresach silnego zanieczyszczenia.

W związku z tym, że na jakość powietrza wpływ ma również transport publiczny, władze samorządowe powinny inwestować w niskoemisyjną flotę autobusową. Aż 26 miast z grupy C40 zobowiązało się do 2020 r. wprowadzić na rynek ponad 45 tys. takich autobusów. Co więcej, wspólnie prowadzą negocjacje z producentami autobusów, co jest bardziej efektywne kosztowo. Równie kompleksowo podchodzą do inwestycji w niskoemisyjne systemy grzewcze.

– Możliwości skutecznych działań władz samorządowych, w wyniku których nastąpi ograniczenie smogu, jest naprawdę wiele. Wspomniane wcześniej inwestycje w zrównoważony transport miejski są uzupełniane licznymi projektami wspierającymi wymianę kotłów i paliw czy instalacjami służącymi do monitoringu zanieczyszczeń. Obserwujemy także działania polegające na wymianie oświetlenia ulicznego, instalacji platform gromadzenia danych o ruchu drogowym w czasie rzeczywistym oraz działania „miękkie” realizowane przez władze samorządowe odnoszące się do problemu zanieczyszczenia powietrza i budowania świadomości mieszkańców – mówi Radosław Kubaś, lider ds. sektora publicznego, innowacji i zachęt inwestycyjnych w Deloitte.

Technologia podnosi jakość życia
Walka ze smogiem, oprócz wymiaru społeczno-ekonomicznego, ma również wymiar technologiczny. Coraz więcej firm poszukuje rozwiązań, które mogłyby wpłynąć na ograniczenie przedostawania się do powietrza szkodliwych cząstek stałych (PM) będących podstawowymi składnikami smogu. Są to m.in. dodatki do paliwa wodorowego zaprojektowane w celu zmniejszenia emisji, wzrostu oszczędności paliwa i utrzymania czystości filtrów cząstek stałych czy też technologie, które pozwalają nie tylko na wychwytywanie, ale też przetwarzanie cząsteczek np. na farby. Rozwiązanie to zostało zastosowane w generatorach diesla w Indiach, gdzie w ciągu 12 miesięcy przechwycono ponad 300 kg cząstek stałych, które mogły zanieczyścić około 1500 mld litrów powietrza.

Nie brakuje również technologicznych nowinek, które mogą poprawić jakość życia i uchronić nas przed wdychaniem szkodliwych substancji. Są to m.in. przystanki wolne od smogu i nowoczesne oczyszczacze, które nie tylko usuwają zanieczyszczenia, ale też same produkują tlen w pomieszczeniach. Warte uwagi są również maski antysmogowe, które informują, kiedy należy wymienić filtr, przenośne czujniki badające zanieczyszczenie powietrza, poduszki do wózków dziecięcych z wbudowanymi filtrami blokującymi dostęp toksyn oraz membrany okienne nieprzepuszczające smogu, kurzu i pyłków do pomieszczeń mimo otwartych okien.

Smogathon, czyli najlepsze praktyki
Niektóre z tych innowacji znalazły się w finale konkursu Smogathon. Jest to konkurs dla startup-ów, naukowców i osób pracujących nad rozwiązaniami technologicznymi, które mogą pomóc w walce ze źródłami lub skutkami smogu. W tym roku odbyła się jego trzecia edycja, a pierwsza o zasięgu globalnym.

Najlepszym projektem w wielkim finale konkursu okazał się Artveoli – „oddychający obraz”. Innowacyjne urządzenie, wyglądające jak dzieło sztuki, składa się z ledowych paneli zawierających algi, które w pomieszczeniach za pomocą fotosyntezy zamienia dwutlenek węgla w tlen. Twórcy tego rozwiązania otrzymali nagrodę wysokości 100 tys. dolarów, z czego 75% zostanie przeznaczonych na jego wdrożenie w Krakowie. Piękne obrazy oczyszczające powietrze wkrótce pojawią się w krakowskich szkołach.

– Mamy nadzieję, że wiedza i doświadczenia zaprezentowane na konferencji zainspirują władze gminne, regionalne i centralne do podejmowania intensywnych działań na rzecz poprawy jakości powietrza – mówi Andrzej Guła, współzałożyciel Polskiego Alarmu Smogowego.

Źródło: Deloitte