I choć od 9 grudnia 2000 r. umowy leasingu zyskały swoje unormowania cywilnoprawne (umowy muszą być tworzone i interpretowane zgodnie z art. 709¹-79¹⁸ ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeksu Cywilnego), to w praktyce wielu klientów ma obawy przed podpisaniem lub w trakcie trwającej umowy leasingu.

Zapytajmy ekspertów, mecenasa Tomasza Prochorskiego i mecenas Beatę Solich o budzące wątpliwość kwestie prawne przy umowach leasingu czy umowach pożyczek.

Jakiego rodzaju zabezpieczeń może wymagać finansujący czy pożyczkodawca? Na co klient musi zwrócić szczególną uwagę?

To oczywiście zależy od oceny ryzyka związanego z zawieraną transakcją. Przedmiotami finansowania udzielanego przez spółki leasingowe są najczęściej środki transportu lub maszyny i urządzenia produkcyjne. To, co jest przedmiotem finansowania jest równie ważne jak to, komu finansowanie jest udzielane. W umowach leasingu finansujący nabywa rzecz wskazaną przez Korzystającego i pozostaje jej właścicielem co najmniej przez cały okres leasingu. W przypadku pożyczek udzielanych przez spółki leasingowe, spółki te finansują nabycie rzeczy przez pożyczkobiorcę i zabezpieczają się rzeczowo na finansowanym przez nie przedmiocie. Formą takiego rzeczowego zabezpieczenia może być zastaw rejestrowy lub przewłaszczenie na zabezpieczenie.

Inne zabezpieczenia zależą już od indywidualnej oceny ryzyka w poszczególnym przypadku lub od preferencji spółki leasingowej. Najczęściej są to być weksle in blanco, poręczenia innych osób, zastawy na innych rzeczach niż finansowane daną umową, w przypadku leasingu przedmiotów trudno zbywalnych lub szybko tracących wartość stosuje się niekiedy gwarancje odkupu przedmiotu leasingu udzielane przez dostawców.

Inaczej podchodzi się do zabezpieczeń w przypadku restrukturyzacji umów zagrożonych. W takich sytuacjach zabezpieczeniem może być nawet hipoteka na nieruchomości.

Czy możliwe jest wcześniejsze zakończenie umowy leasingu lub umowy pożyczki? Jakie kryteria powinny być spełnione?

Zawsze jest możliwe wcześniejsze rozwiązanie umowy w drodze porozumienia stron. Umowa leasingu jest zawierana na określony czas. Za możliwość korzystania z przedmiotu leasingu przez ten określony czas korzystający płaci finansującemu określone wynagrodzenie, które podzielone jest na raty leasingowe. Jednostronne oświadczenie o wypowiedzeniu umowy leasingu nie jest możliwe, jeżeli druga strona właściwie wykonuje swoje zobowiązania umowne.

Umowy pożyczki mogą natomiast przewidywać wcześniejszą spłatę. W praktyce jeżeli umowy pożyczki dopuszczają możliwość wcześniejszej spłaty to równocześnie zastrzegają opłaty z tego tytułu, które mają przynajmniej częściowo zrekompensować pożyczkodawcy korzyści utracone w wyniku wcześniejszej spłaty.

Co w przypadku kradzieży środka trwałego, który jest finansowany w formie leasingu lub pożyczki? Jak wygląda od strony prawnej rozliczenie szkody całkowitej?

Ryzyko wystąpienia takiego zdarzenia, jak kradzież czy szkoda całkowita w wyniku uszkodzenia środka trwałego powinno być zabezpieczone poprzez zawarcie odpowiedniej umowy ubezpieczenia. Zwykle albo z tytułu samej umowy ubezpieczenia, w której spółka leasingowa będzie wskazana jako podmiot ubezpieczony albo na podstawie cesji praw z umowy ubezpieczenia to spółka leasingowa będzie uprawniona do odbioru odszkodowania. Nie znaczy to jednak, że spółki leasingowe będą chciały się na szkodzie swojego klienta wzbogacić. Umowy leasingu lub pożyczek w będących ich częściami ogólnych warunkach powinny zawierać postanowienia regulujące sposób rozliczeń w takim przypadku. W przypadku szkody całkowitej w przedmiocie leasingu umowa ta wygasa. Zasadą obowiązującą przy rozliczeniu powinno być, że finansujący może żądać od korzystającego kwoty, którą otrzymałby gdyby umowa leasingu nie wygasła pomniejszonej o uzyskaną w wyniku wygaśnięcia umowy korzyść. Korzyścią taką będzie oczywiście także otrzymane od ubezpieczyciela odszkodowanie.

Inaczej jest w umowie pożyczki, szkoda w przedmiocie zabezpieczenia umowy nie powoduje automatycznie wygaśnięcia umowy pożyczki. Pożyczkodawca pozbawiony jest jednak zabezpieczenia rzeczowego. Może więc żądać innego zabezpieczenia, a jeżeli go nie uzyska wypowiedzieć umowę. Trzeba jednak wskazać, że także w pożyczce z reguły pożyczkodawca będzie uprawniony do odebrania odszkodowania. W praktyce wypłata przez ubezpieczyciela będzie więc najczęściej prowadziła do zaspokojenia pożyczkodawcy. Ewentualna nadwyżka wypłaconego odszkodowania ponad wierzytelność z tytułu pożyczki przypadnie pożyczkobiorcy. Oczywiście gdy wypłacone odszkodowanie będzie niższe niż wierzytelność spółki leasingowej w stosunku do swojego klienta z tytułu pożyczki lub leasingu, to będzie ona miała prawo domagać się zapłaty różnicy.

Czym jest zastaw w umowach pożyczki? Kto go ustanawia i ile kosztuje? Jaka jest różnica między zastawem na zbiorze i zastawem na maszynie? Kto i na podstawie jakich dokumentów znosi zastaw po zakończeniu umowy? Kto powinien o tym pamiętać?

Zabezpieczeniem wierzytelności z tytułu umowy pożyczki często jest zastaw rejestrowy, który może być ustanowiony na rzeczach ruchomych lub zbywalnych prawach majątkowych. Ważna cechą zastawu rejestrowego jest możliwość pozostawienia przedmiotu zastawu w rękach zastawcy.

W celu ustanowienia tego zabezpieczenia konieczne jest zawarcie umowy zastawniczej, w której stronami są zastawca (właściciel rzeczy) i zastawnik (pożyczkodawca) oraz dokonania wpisu w rejestrze zastawów. Wniosek do rejestru zastawów może złożyć zastawca, jak i zastawnik, jednakże najczęściej składany jest on przez podmiot, na rzecz którego zastaw rejestrowy ma zostać ustanowiony, a zastawca zobowiązany jest do zwrotu kosztów jego ustanowienia. Umowa zastawu rejestrowego określa również prawa i obwiązki zastawnika, jak np. zakaz sprzedaży przedmiotu zabezpieczonego zastawem rejestrowym czy konieczność utrzymywania go w dobrym stanie technicznym. Po zakończeniu umowy pożyczki i spłacie wierzytelności zastaw rejestrowy wygasa. Wniosek o wykreślenie zastawu rejestrowego może złożyć ponownie zarówno zastawnik, jak i zastawca, jednak w przypadku wykreślenia zastawu z rejestru najczęściej pozostawia się tę czynność zastawcy. Opłaty sądowe z tytułu ustanowienia zastawu rejestrowego wynoszą 200 zł za wpis zastawu, 100 zł za zmianę zastawu i 50 zł za wykreślenie zastawu. W przypadku ustanowienia zastawu przez profesjonalnego pełnomocnika mogą dojść jeszcze koszty zastępstwa w postepowaniu rejestrowym w wysokości 120 zł i 17 zł z tytułu udzielonego pełnomocnictwa.

Warto również wspomnieć, że zastaw rejestrowy można ustanowić na zbiorach rzeczy lub praw stanowiących organizacyjną całość, np. liniach technologicznych składających się z wielu elementów oraz na mieniu ruchomym przedsiębiorstwa. W takich przypadkach pamiętać należy, że zastaw rejestrowy obejmuje nie tylko składniki majątkowe wchodzące w skład zbioru na dzień podpisania umowy zastawniczej, ale obciąża on także wszystkie nabyte później rzeczy, które stały się częścią zastawionego zbioru.

Czy weksel in blanco jest ryzykownym zabezpieczeniem? Jak wygląda egzekucja? Ile trwa? Ponieważ nie wpisuje się nigdzie kwot, czy korzystający może tam wpisać każdą kwotę? 

Weksel in blanco jest zabezpieczeniem często występującym jako zabezpieczenie umów leasingu czy pożyczki. Celem udzielenia tego zabezpieczenia jest możliwość przeprowadzenia przez podmiot udzielający finansowania szybszej i tańszej egzekucji roszczeń w przypadku braku spłaty wierzytelności. Po pierwsze – pozew, którego podstawą jest weksel podlega opłacie w wysokości ¼ opłaty w postępowaniu zwykłym. Po drugie – nakaz zapłaty z weksla stanowi tytuł zabezpieczenia z chwilą jego wydania. Największym jednak przywilejem nakazu z weksla jest jego natychmiastowa wykonalność. Wystarczy więc, że dłużnik w ciąg dwóch tygodni nie wykona nakazu, a wierzyciel może po uzyskaniu klauzuli wykonalności wszcząć egzekucję. Nie będzie miało znaczenia, że sprawa jest w toku, a dłużnik kwestionuje swoją odpowiedzialność.

Mając powyższe na względzie, wystawcy weksli in blanco powinni zabezpieczyć się przed niewłaściwym wypełnieniem weksla poprzez podpisanie deklaracji wekslowej, z której jasno powinno wynikać, jaką wierzytelność zabezpiecza weksel, w jakich przypadkach i na jaką kwotę posiadacz weksla może go uzupełnić.

www.ikb-leasing.com